Bioindykacja lasów

... czyli spacer po leśnych zakątkach :)))

Biomonitoring stanu zdrowotnego lasów

Monitoring lasu  - jest systemem oceny środowiska leśnego i kondycji zdrowotnej drzewostanów na podstawie ciągłych lub periodycznych obserwacji i pomiarów wybranych indykatorów na stałych powierzchniach obserwacyjnych. Stan zdrowotny lasów jest funkcją oddziaływań czynników:

• biotycznych;
• abiotycznych;
• antropogenicznych;

na złożony układ ekosystemu leśnego, charakteryzujący się wieloma mechanizmami homeostazy, utrzymującymi jego stabilność.

Syntetycznym miernikiem stanu zdrowotnego lasów jest poziom redukcji powierzchni asymilacyjnej drzew (defoliacja) w stosunku do drzew zdrowych, w danych warunkach siedliskowych i klimatycznych.

Podstawą programu monitoringu lasu jest Konwencja o transgranicznym przemieszczaniu się zanieczyszczeń powietrza na dalekie odległości (Genewa, 1979). W 1985 roku w ramach tej konwencji powstał Międzynarodowy Program Oceny i Monitoringu Wpływu Zanieczyszczeń Powietrza na Lasy, a od 1986 roku kraje Unii Europejskiej realizują Regulację dotyczącą Ochrony Lasów przed Zanieczyszczeniami Atmosfery. Paneuropejska Ministerialna Konferencja Ochrony Lasów wsparła te inicjatywy wydając Rezolucję Nr 1 (Strasburg, 1990) i Rezolucję Nr 4 (Helsinki, 1993).

Zagrożenie środowiska leśnego

We wczesnych latach 80-tych zaobserwowano ostre uszkodzenia drzewostanów w Europie. Bez wątpienia, zagrożenie środowiska leśnego w Polsce należy do najwyższych w Europie. Główną przyczyną niekorzystnych zjawisk i zmian w stanie zdrowotnym lasów jest stałe i równoczesne oddziaływanie szeregu negatywnych czynników. Ich stresogenny charakter może prowadzić do:

• uszkodzeń organizmów;
• ustępowania organizmów;
• zakłóceń naturalnego składu i struktury ekosystemu leśnego;
• ubożenia różnorodności biologicznej;
• uszkodzenia całego ekosystemu leśnego;
• trwałego ograniczenia produkcyjności siedlisk i przyrostu drzew;
• zmniejszenia zasobów leśnych;
• zmniejszenia funkcji pozaprodukcyjnej lasu;
• zamierania drzewostanów;
• synantropizacji całego zbiorowiska leśnego.
   

Inicjatywy

Wrastające zainteresowanie uszkodzeniami spowodowanymi zanieczyszczeniem powietrza stało się podstawą do powstania w 1985 r. Międzynarodowego programu współpracy do oceny i monitoringu wpływu zanieczyszczenia powietrza na lasy (ICP Forests). Działa on w ramach Grupy Roboczej ds. Efektów, powołanej w ramach Konwencji Genewskiej. Od 1991 roku współpracuje blisko z Komisją Europejską. Koordynowany jest przez Federalne Centrum Naukowe Leśnictwa i Produktów Leśnych w Hamburgu. Każdy kraj uczestniczący w projekcie (obecnie 42 kraje europejskie oraz USA i Kanada) zobowiązany jest do zbierania danych dotyczących prowadzonego monitoringu lasów oraz ich przesyłania do centrum Programu. Polska uczestniczy w Programie od 1989 r.

Cele ICP Forests:

• monitoring efektów zanieczyszczeń powietrza;
• monitoring czynników stresowych pochodzenia antropogenicznego oraz naturalnego;
• lepsze zrozumienie zależności przyczyna-skutek w funkcjonowaniu systemu leśnego;
• szacowanie stanu drzewostanów i ich rozwoju w Europie w powiązaniu z czynnikami środowiskowymi;
• regularne informowanie świata politycznego, naukowców i społeczności.

W ramach ICP Forest prowadzony jest monitoring na dwóch poziomach:

Poziom I - to ekstensywny monitoring prowadzony na dużej ilości stanowisk z niską intensywnością badań. W ramach tego monitoringu głównymi badanymi parametrami są: stan koron drzew, stan gleby oraz stan ulistnienia.

Poziom II - to intensywny monitoring, do którego wybrano 860 stanowisk, reprezentujących główne ekosystemy leśne w krajach, które aktywnie uczestniczą. Poza trzema parametrami prowadzonymi w ramach poziomu I, badany jest dodatkowo przyrost drzew. Badania uzupełniające dotyczą: stężenia zanieczyszczenia powietrza, depozycji zanieczyszczeń, chemii roztworu glebowego, roślinności runa leśnego, warunków meteorologicznych i fenologii. Wskazane parametry monitorowane są w systemie ciągłym.

Monitoring lasu w Polsce

Proces integracji Polski z Unią Europejską, stwarza konieczność pełnego dostosowania programu monitoringu lasu do zakresu objętego regulacjami Unii Europejskiej. W przeważającym zakresie prac system monitoringu lasu realizowany w Polsce wypełnia rekomendacje Unii. Wymaga jednak wprowadzenia do programu pomiarów opadów podkoronowych i roztworów glebowych oraz obserwacji meteorologicznych na wybranych stałych powierzchniach obserwacyjnych II rzędu. Zamierzenie to będzie zrealizowane w najbliższych latach.

Monitoring lasu w Polsce jest podsystemem funkcjonującym w systemie Państwowego Monitoringu Środowiska, koordynowanego przez Główny Inspektorat Ochrony Środowiska. Jego stabilne funkcjonowanie i rozwój są możliwe dzięki finansowaniu programu przez Dyrekcję Generalną Lasów Państwowych, Ministerstwo Środowiska oraz Główny Inspektorat Ochrony Środowiska. Istotną rolę odgrywa Biuro Urządzania Lasu i Geodezji Leśnej, które współdziałając z Instytutem Badawczym Leśnictwa, wykonuje większość prac terenowych. Materiały zebrane w ramach monitoringu lasu są publikowane w pełnej wersji w serii "Biblioteka Monitoringu Środowiska", wydawanej przez Główny Inspektorat Ochrony Środowiska.

Cele i zadania:

• określenie przestrzennego zróżnicowania stanu zdrowotnego lasów;
•  śledzenie zmian stanu zdrowotnego lasów w czasie;
• analiza związków przyczynowo-skutkowych pomiędzy stanem zdrowotnym lasu a biotycznymi i abiotycznymi czynnikami środowiska;
• opracowanie krótkookresowych prognoz zmian stanu zdrowotnego lasu;
• wypełnianie zobowiązań Polski podjętych w ramach Konwencji o Transgranicznym Przemieszczaniu się Zanieczyszczeń na Dalekie Odległości, Konwencji o Różnorodności Biologicznej oraz rezolucjach Strasburskiej i Helsińskiej Paneuropejskiej Ministerialnej Konferencji dotyczącej Ochrony Lasów w Europie, a także rozporządzenia Unii Europejskiej nr 2152/2003 Forest Focus;
• gromadzenie informacji o stanie lasów użytecznych przy formułowaniu polityki leśnej oraz polityki ekologicznej państwa;
• dostarczanie informacji dla administracji rządowej, samorządowej, społeczeństwa oraz jednostek administracji Lasów Państwowych.

 Stałe Powierzchnie Obserwacyjne

Na Stałych Powierzchniach Obserwacyjnych prowadzone są obserwacje i pomiary, w ramach monitoringu lasów. Wyróżnia się:

Stałe Powierzchnie Obserwacyjne I rzędu (SPO I)

Stałe Powierzchnie Obserwacyjne II rzędu (SPO II)

Stałe Powierzchnie Obserwacyjne III rzędu (Monitoring Ekologiczny)